Zarządzenie nr 87

Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych
z dnia 12 lipca 2024 r.
w sprawie wprowadzenia wytycznych dotyczących ograniczenia stosowania rębni i cięć
zupełnych w Państwowym Gospodarstwie Leśnym Lasy Państwowe

(znak: ZG.7014.2.2024)

W wykonaniu polecenia wydanego w dniu 26 kwietnia 2024 r. przez Ministra Klimatu i
Środowiska na podstawie art. 34a ust. 1 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów1,
mając na względzie art. 4 ust. 4 i art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach2,
działając w oparciu o art. 33 ust. 1 ustawy o lasach3 w związku z § 6 Statutu Państwowego
Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe4, w wykonaniu zadań, wynikających z obowiązków
Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych, określonych w art.33 ust. 3 pkt. 35 ustawy o
lasach
1. Uwzględniając pismo z dnia 26.04.2024 r. w którym Ministra Klimatu i Środowiska
poleciła Dyrektorowi Generalnemu Lasów Państwowych preferowanie w
sporządzanych i przedkładanych do zatwierdzenia planach urządzenia lasu rębni
złożonych oraz cięć innych niż zupełne, a także przygotowanie analizy i propozycji
rozwiązań w zakresie zastąpienia rębniami złożonymi rębni zupełnych zaplanowanych
w planach urządzenia lasu (aktualnie obowiązujących) oraz zastąpienia cięć zupełnych
innymi sposobami wykonywania cięć.
1Art. 34a ust. 1 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów (Dz. U. z 2022 r., poz. 1188) stanowi, że Minister, w celu
dostosowania do polityki ustalonej przez Radę Ministrów zasad i kierunków działania podległych lub nadzorowanych
centralnych organów administracji rządowej, innych urzędów lub jednostek organizacyjnych niemających osobowości
prawnej, może wydawać kierownikom urzędów centralnych oraz kierownikom innych urzędów i jednostek organizacyjnych
wiążące ich wytyczne i polecenia.
2Art. 4 ust. 4 ustawy z dnia 28 września 1991 r o lasach (tj. Dz. U. z 2024 r. poz. 530) stanowi, że nadzór nad Lasami
Państwowymi sprawuje minister właściwy do spraw środowiska, zaś zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt. 1 ustawy o lasach minister
właściwy do spraw środowiska sprawuje nadzór nad gospodarką leśną minister w lasach stanowiących własność Skarbu
Państwa.
3Art. 33. ust. 1 ustawy o lasach stanowi, że Lasami Państwowymi kieruje Dyrektor Generalny przy pomocy dyrektorów
regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych.
4 Statut Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe został nadany zarządzeniem nr 50 Ministra Ochrony
Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 18. maja 1994 r; w § 6. Statut Lasów Państwowych stanowi, ze w
wykonaniu zadań określonych przez ustawę (o lasach) oraz przez przepisy wykonawcze do ustawy, a także innych przepisów
prawnych Dyrektor Generalny wydaje zarządzenia i decyzje obowiązujące w Lasach Państwowych.
5Art. 33 ust.3 pkt. 1a) ustawy o lasach stanowi, że Dyrektor Generalny Lasów Państwowych inicjuje, organizuje oraz
koordynuje przedsięwzięcia na rzecz ochrony lasów, racjonalnej gospodarki leśnej i rozwoju leśnictwa.

2. Realizując polecenie, o którym mowa w ustępie 1, Dyrektor Generalny Lasów
Państwowych zarządzeniem nr 36 Dyrektora Generalnego LP powołał zespół
zadaniowy do spraw wypracowania „propozycji rozwiązań zmierzających do
maksymalnego ograniczenia wykorzystywania rębni zupełnych oraz zastąpienia ich
innymi sposobami cięć”, zarówno w nowo opracowywanych, jak i obecnie
obowiązujących planach urządzenia lasu. Ustalenia będące wynikiem prac tego
zespołu podane są w kolejnych punktach.
3. Przyjęto definicje rębni zupełnej, cięcia zupełnego oraz rębni złożonej zgodnie z
zapisami zawartymi w najnowszym wydaniu Zasad Hodowli Lasu (dalej: ZHL) z 2024 r.
Cięcie zupełne polega na tym, że, co do zasady, usuwa się jednorazowo wszystkie
drzewa występujące na określonej powierzchni; podobnie, rębnia zupełna (I) polega
generalnie na usunięciu wszystkich drzew z określonej powierzchni całego
drzewostanu. Pod pojęciem rębni złożonej należy natomiast rozumieć wszystkie
rodzaje i formy rębni nie zaliczone do grupy rębni zupełnych (II, III, IV i V).
4. W społecznym odbiorze, w ostatnich latach, coraz mocniej krytykowane są rębnie
zupełne, stąd też wymagane jest uzasadnienie, w jakich przypadkach można przyjąć
jako optymalne utrzymanie ich stosowania, a w jakich przypadkach wykorzystywać
rębnie złożone.
5. Potencjalne wady cięć zupełnych i rębni zupełnej są znane leśnikom od bardzo dawna.
Widoczne są szczególnie wyraźnie w przypadku stosowania wielkopowierzchniowych
zrębów zupełnych, realizowanych na powierzchniach wynoszących kilkanaście czy
nawet kilkadziesiąt hektarów (tak jak ma to miejsce np. w przypadku Stanów
Zjednoczonych, Kanady czy Szwecji). Należą do nich zwłaszcza: 1) zagrożenie erozyjne
gleby i pogorszenie jej właściwości wskutek odsłonięcia oraz możliwe zwiększenie
tempa uwalniania węgla; 2) obniżenie zdolności retencyjnych gleby; 3) obniżenie
walorów krajobrazowych (duże powierzchnie zrębów ); 4) większe zagrożenie ze strony
czynników biotycznych i abiotycznych (wzrost temperatury gleby, przesychania,
uciążliwa roślinność, owady, zwierzyna); 5) brak możliwości wykorzystywania zdolności
przyrostowych poszczególnych drzew; 6) brak możliwości skracania cyklu
produkcyjnego przez wyprowadzanie młodego pokolenia pod okapem drzewostanu
macierzystego; 7) konieczność stosowania przedplonu dla gatunków cienistych i
wrażliwych w młodości na działanie czynników abiotycznych. W Polsce w celu
eliminacji ich niekorzystnego wpływu powierzchnie zrębów zupełnych ograniczono do
6 ha (a w zasadzie do 4 ha), pozostawia się fragmenty drzewostanu macierzystego (tzw.
kępy i płaty starodrzewu) aż do ich naturalnego rozpadu, pojedyncze drzewa lub grupy
drzew pełniące rolę biocenotyczną, kształtuje się strefy przejściowe (§28 Zasad
Hodowli Lasu).
3
6. Jednocześnie, rębnia zupełna i cięcia zupełne mają też wiele zalet i przynoszą korzyści,
które można rozpatrywać nie tylko z hodowlanego i gospodarczego punktu widzenia.
W tym kontekście trzeba wymienić m.in.: 1) łatwość odnawiania drzew o dużych i
umiarkowanych wymaganiach świetlnych (takich, jak np. sosna, modrzew, brzoza,
olsza, osika, dąb, klon, jesion) poza ocieniającym wpływem drzewostanu; 2)
koncentrację i uproszczenie prac związanych z pozyskaniem drewna i odnowieniem
lasu, 3) brak szkód w odnowieniu; 4) możliwość utrzymania drzewostanów w
optymalnym dla produkcji drewna zwarciu do końca cyklu produkcyjnego; 5) lepszą
jakość drewna dzięki zwarciu poziomemu drzewostanu (mniejsza zbieżystość i
gałęzistość drzew); 6) możliwość wprowadzania przez sadzenie lub siew gatunków
światłożądnych i proweniencji o dużej wartości hodowlanej, a także lepiej
dostosowanych do zmieniających się warunków klimatycznych (zgodnie z koncepcją
migracji wspomaganej), 7) zapewnienie nisz ekologicznych dla wielu grup leśnych
organizmów (głównie roślin, owadów i ptaków) wymagających otwartych przestrzeni,
światła i ciepła, 8) tworzenie mozaikowatości krajobrazu (bogatej tekstury lasu).
7. Radykalne odejście od zrębów i cięć zupełnych w polskich lasach opóźniłoby znacząco
proces wymiany pokoleniowej i odmładzania zasobów leśnych lasów
zagospodarowanych. W efekcie takiego podejścia istotnie wzrosłaby powierzchnia
drzewostanów dojrzałych i starszych, które charakteryzują się większym ryzykiem
zamierania w przypadku występowania nasilonych stresów związanych ze zmianą
klimatu (głównie niedoborem wody i długotrwałymi okresami susz oraz wysokimi
temperaturami). Ewentualna próba kompensacji obniżenia wielkości pozyskania
drewna w drzewostanach dojrzałych, poprzez zwiększenie intensywności pozyskania
w drzewostanach młodszych skutkowałaby pozyskiwaniem drzew na ogół w pełni
zdrowych, które charakteryzują się większą stabilnością oraz mają większe szanse na
zaadaptowanie się do zmiany klimatu. Kształtowanie właściwej struktury wiekowej
drzewostanów jest jednym z istotniejszych zagadnień w planowaniu urządzeniowym.
Jednym z parametrów jest średni wieku drzewostanów, który obecnie wynosi 61 lat i
jest wyższy o ok. 10 lat w stosunku do połowy wieku rębności, co wskazuje na potrzebę
obniżenia wartości tego parametru. Szczególnie w obliczu zmiany klimatu i wiedzy o
zwiększającym się ryzyku zamierania drzew z wiekiem i na żyźniejszych siedliskach,
konieczne jest branie pod uwagę potrzeby odmłodzenia polskich lasów.
8. W ostatnim czasie w wielu pracach naukowych, zwłaszcza tych o przyrodniczym
charakterze, bardzo mocno podkreśla się pozytywny wpływ rębni i cięć zupełnych
(skutkujących powstawaniem otwartych powierzchni w lasach) na ogólny stan
zachowania leśnej różnorodności biologicznej, ze szczególnym uwzględnieniem
gatunków (związanych z ekosystemami leśnymi) światłożądnych i ciepłolubnych
(roślin, owadów, ptaków, nietoperzy itp.).

9. Obecnie poszczególne formy rębni zupełnych (ze szczególnym uwzględnieniem rębni
Ib) oraz rębnia IIIa (bazująca przede wszystkim na cięciach zupełnych) pełnią
dominującą rolę w Lasach Państwowych, jako podstawowe metody realizacji procesu
wymiany pokoleniowej i utrzymania ciągłości lasów oraz pełnionych przez nich funkcji.
Łączny udział tych rębni w odnawianej co roku powierzchni leśnej w PGL LP wynosi
ponad 75% co jest następstwem dominacji siedlisk borowych. Cięcia zupełne polegają
na usunięciu drzew z powierzchni o różnym kształcie i wielkości w celu uzyskania
dostępności światła bezpośredniego do dna lasu i stworzenia warunków otwartej
powierzchni. Takie warunki tworzą się na powierzchni przekraczającej wielkość 0,5
hektara. Na mniejszych powierzchniach usuwanie drzew tworzy warunki
charakterystyczne dla naturalnych luk lub gniazd wykonanych w celu naśladowania
naturalnej dynamiki lasu. Takie postępowanie w polskiej i międzynarodowej
nomenklaturze określane jest często mianem cięć gniazdowych. Wykonuje się je w celu
stworzenia optymalnych warunków wzrostu dla drzew cierpiących od nadmiernej
insolacji lub przymrozków, a dobrze wzrastających w mikroklimacie gniazda o
podwyższonej wilgotności powietrza i łagodnych amplitudach temperatur. Rębnia
zupełna stanowi podstawową metodę zagospodarowania lasów w zdecydowanej
większości krajów europejskich, z udziałem wynoszącym od ponad 50% (Belgia) do
prawie 100% (Irlandia, Litwa).
10. Biorąc pod uwagę potencjalne problemy oraz niektóre niekorzystne aspekty związane
ze zbyt schematycznym stosowaniem rębni zupełnej (w jej klasycznej formie), w
aktualnie obowiązujących ZHL z 2024 r. umieszczono szereg zapisów zmierzających do
ograniczenia jej stosowania do tych sytuacji, w których jest to niezbędne oraz
zachęcających do jej modyfikacji, pozwalających na osiągnięcie nie tylko pożądanych
efektów hodowlanych, ale również, korzyści środowiskowych, przyrodniczych,
estetycznych i krajobrazowych. Według
obowiązujących obecnie ZHL, w
uzasadnionych przypadkach, nadleśniczy jest uprawniony do zmiany rębni zupełnej na
rębnię złożoną (par. 23, pkt. 6). Wskazano także szereg przypadków, w których nie
powinno się wykonywać rębni zupełnej (np. w pasach o szerokości 25 m od linii
brzegowej naturalnych cieków i zbiorników wodnych, źródlisk, w bezpośrednim
sąsiedztwie drzew matecznych, pomników przyrody, w miejscach kultu religijnego, w
miejscach pamięci narodowej).
11. W celu złagodzenia potencjalnie niekorzystnych efektów szablonowego stosowania
rębni zupełnej oraz w celu wzmocnienia walorów przyrodniczych lasów
zagospodarowanych sformułowano w ZHL także postulat pozostawiania „fragmentów
drzewostanu macierzystego (tzw. kęp i płatów starodrzewu) wraz z nienaruszonymi
warstwami dolnymi aż do ich naturalnego rozpadu”, o „sumarycznej powierzchni nie
mniejszej niż 5% powierzchni zrębów zupełnych zaplanowanych w danym

dziesięcioleciu w obrębie” (par. 28, pkt. 8). ZHL zachęcają także do „pozostawiania
pojedynczych drzew lub grup drzew pełniących rolę biocenotyczną (rzadkich
gatunków, drzew dziuplastych, czatowni, drzew wzbogacających krajobraz itp.)” (par.
28, pkt 7) z uwzględnieniem potrzeb utrzymania przestrzennej łączności ekosystemów
leśnych. Zapisy te są zbieżne z treścią rozporządzenia ministra Klimatu i Środowiska z
27 marca 2023 roku w sprawie wymagań dobrej praktyki w zakresie gospodarki leśnej
(Dz.U.2023, poz.672).
12. Jednocześnie, w ZHL zdefiniowano i wymieniono szereg sytuacji, w których
zastosowanie rębni zupełnej stanowi najczęściej jedyne racjonalne rozwiązanie (par.
28, pkt. 3). Należą do nich m.in.: 1) drzewostany na siedliskach borowych (z dominacją
światłożądnej sosny), 2) drzewostany na siedliskach charakteryzujących się
występowaniem uciążliwej roślinności, przewidziane do odnowienia gatunkami
światłożądnymi, 3) drzewostany, których natychmiastowe usunięcie i odnowienie jest
podyktowane względami sanitarnymi.
Mając powyższe na uwadze
zarządzam, co następuje:
§ 1
1. Na etapie realizacji ustaleń planów urządzenia lasu, zatwierdzonych przed dniem wejścia w
życie niniejszego zarządzenia, nadleśniczy:
a) jest zobowiązany do maksymalnego wykorzystywania w praktyce wytycznych
zawartych w ZHL polegających na:
1) możliwości zamiany rębni zupełnej (I) oraz rębni gniazdowej zupełnej (IIIa)
(zapisanych w PUL) na rębnię złożoną (II, IIIb, IIIc, IV, V) oraz
2) możliwości zastąpienia cięć zupełnych innymi sposobami cięć (cięciami częściowymi,
brzegowymi i przerębowymi). Decyzję należy podjąć po wnikliwej analizie z
uwzględnieniem zmieniających się warunków klimatycznych i rozpatrzeniu wszystkich
innych istotnych, lokalnych uwarunkowań o charakterze przyrodniczym, społecznym,
gospodarczym i technicznym.
b) w przypadku podjęcia decyzji o zastąpieniu rębni zupełnej rębnią stopniową gniazdową
udoskonaloną (IVd), sporządza szczegółowy plan hodowlany zawierający takie
elementy, jak:
1) ogólne założenia dotyczącego danego drzewostanu (całkowita wielkość powierzchni
manipulacyjnej, pożądany skład gatunkowy odnowienia, całkowita długość okresu
odnowienia, podział na strefy cięć),
2) położenie granicy transportu i szlaków zrywkowych,

3) przestrzenne rozmieszczenie ośrodków odnowieniowych (o.o.) zakładanych w
kolejnych etapach realizacji cięć,
4) sposób cięć odnowieniowych i sposób ich wykonania (wielkość gniazd, rodzaj
osłony, kierunki i sposoby poszerzania ośrodków odnowieniowych, nawrót cięć),
5) sposoby przygotowania gleby,
6) zapotrzebowanie na materiał sadzeniowy .
c) w przypadku podjęcia decyzji o zastąpieniu rębni zupełnej rębnią przerębową (V): 1)
definiuje wielkość i przebieg granicy jednostki kontrolnej, 2) projektuje i realizuje cięcia
przerębowe zgodnie z § 26 ust. 2 lit. d) oraz § 32 ZHL.
d) w przypadku rębni innych niż wymienione w pkt b) i c), sporządza pisemne
uzasadnienie dla proponowanych modyfikacji.
e) w przypadku decyzji o pozostawieniu rębni zupełnej jako podstawowego schematu
postępowania hodowlanego na etapie wymiany pokoleniowej należy, w celu
złagodzenia ich negatywnego oddziaływania, maksymalnie wykorzystać istniejące
możliwości modyfikacji wykonywanych cięć zupełnych poprzez pozostawianie
ważnych elementów strukturalno-funkcjonalnych odnawianego drzewostanu (naloty,
podrosty, II piętro, kępy starodrzewu, rzadkie gatunki domieszkowe, drzewa
biocenotyczne itp.) i wykorzystanie ich przy kształtowaniu nowego pokolenia
drzewostanu.
f) w sprzyjających warunkach dąży do zastąpienia rębni zupełnej rębnią zachowawczą
(ang. retention system), jako metodą prowadzenia cięć odnowieniowych, która jest
wskazana jako preferowana w aktualnie opracowanych przez Komisję Europejską
„Wytycznych w sprawie gospodarki leśnej bliższej naturze”. Zgodnie z zapisami
zawartymi we wspomnianych „Wytycznych…” w trakcie prowadzenia cięć
odnowieniowych należy w sposób trwały wyłączyć z użytkowania co najmniej 5-10%
odnawianej powierzchni. Do wyłączenia należy w pierwszej kolejności typować te
fragmenty drzewostanów, które charakteryzują się lokalnie ponadprzeciętnymi
walorami przyrodniczymi i/lub krajobrazowymi.
g) W fazie drzewostanu dojrzewającego preferuje trzebieże o charakterze przerębowym
(przede wszystkim w drzewostanach jodłowych), trzebieże grupowe oraz
przekształceniowe (w drzewostanach złożonych z drzew innych gatunków) w celu
zwiększenia ich zróżnicowania strukturalnego i gatunkowego stanowiącego ważny
warunek wysokiego potencjału adaptacyjnego zbiorowisk leśnych względem
zachodzących i prognozowanych zmian środowiskowych (w tym klimatycznych), a
także umożliwiającego bardziej płynną (stopniową) wymianę generacji drzew leśnych.

2. Modyfikacje ustaleń planu urządzenia lasu, dokonane przez nadleśniczego zgodnie z pkt. a – f, podlegają akceptacji przez dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych (z
poinformowaniem Głównego Inspektora Lasów Państwowych). Po uzyskaniu akceptacji
nadleśniczy zobowiązany jest dokonać odpowiednich zmian wskazań gospodarczych w
Systemie Informatycznym Lasów Państwowych.
§ 2
Na etapie sporządzenia projektu planu urządzenia lasu, polecam dyrektorowi RDLP wykonanie
działań jak niżej:
1. Jeżeli odbyła się narada techniczno-gospodarcza mają zastosowanie zapisy zawarte w §
1 ust. 1,
2. Dla procedury tworzenia projektów planów urządzenia lasu, w których wykonano prace
terenowe, a nie odbyły się narady techniczno-gospodarcze (NTG) mają zastosowanie
poniższe zapisy:
a) w części Opisu ogólnego projektu planu urządzenia lasu, wprowadzone modyfikacje
należy opisać w języku niespecjalistycznym.
b) rekomenduje się zastosowanie modyfikacji i ograniczenie cięć zupełnych w niżej
wymienionych lasach, z wyłączeniem drzewostanów niestabilnych, tj.:
a. wyznaczonych lasach o zwiększonej funkcji społecznej,
b. w granicach administracyjnych miast,
c. o dominującej funkcji glebochronnej,
d. uzdrowiskowych,
e. w strefach ostoi zwierząt,
f.
o dominującej funkcji wodochronnej w strefie ujęć wód,
g. wzdłuż naturalnych cieków i naturalnych zbiorników wodnych,
h. bezpośrednio przylegających do dróg krajowych i wojewódzkich
i.
w sąsiedztwie intensywnie użytkowanych szlaków i miejsc turystycznych.
c) zaleca się odchodzenie od stosowania cięć zupełnych we wszystkich drzewostanach,
gdzie pożądane efekty hodowlane można osiągnąć przy użyciu rębni złożonych.
3. W lasach, o których mowa w ust. 2, będących w procesie odnowienia lub przebudowy
rekomenduje się kontynuację dotychczasowego postępowania hodowlanego.
4. Modyfikacje i ograniczenie stosowania cięć zupełnych, w grupie lasów, o której mowa w
ust. 2, są przedmiotem ustaleń w ramach prac Zespołu Lokalnej Współpracy, przy
opracowaniu projektu planu urządzenia lasu.

§ 3
1. Zobowiązuję Ośrodek Rozwojowo Wdrożeniowy Lasów Państwowych w Bedoniu do
przygotowania i przeprowadzenia szkoleń z zakresu niniejszego zarządzenia dla
pracowników PGL LP.
§ 4
Niniejsze zarządzenie wchodzi w życie z dniem jego podpisania, z zastrzeżeniem, iż wykonanie
zarządzenia:
a) w zakresie § 1 nastąpi do dnia 29 listopada 2024 r.,
b) w zakresie § 2 nastąpi odpowiednio do terminów w umowach na sporządzenie
projektów planów urządzenia lasu, obowiązujących od dnia 01.01.2025r.

DYREKTOR GENERALNY
LASÓW PAŃSTWOWYCH
Witold Koss