DZIAŁ
9. Naturalne i sztuczne odnowienie lasu
TEMAT
9.1 Odnowienie lasu – wiadomości wstępne
ZADANIE
9.1.1 wymienić sposoby odnowienia lasu
Sposoby odnowienia lasu
W leśnictwie wyróżnia się dwa podstawowe sposoby odnowienia lasu, które następnie dzielą się na bardziej szczegółowe metody:
A. Odnowienie naturalne – powstanie nowego pokolenia drzew (młodnika) z samosiewu (nasion opadłych z drzew stojących) lub z odrośli korzeniowych, bez bezpośredniego udziału człowieka w procesie siewu lub sadzenia.
Naturalne (samosiewne) pełne: Następuje jednocześnie na całym obszarze, zwykle pod osłoną starszego drzewostanu, który jest stopniowo usuwany.
Naturalne (samosiewne) gniazdowe (partiami): Odnowienie następuje stopniowo, partiami, w tzw. gniazdach, tworzonych np. przez grupy drzew nasiennych pozostawionych po cięciach.
Odnowienie z odrośli: Dotyczy tylko niektórych gatunków liściastych (np. dąb, brzoza, olcha, grab), które mają zdolność odrastania z pnia (pieńkowiny) lub korzeni (odrośla korzeniowe).
B. Odnowienie sztuczne – wprowadzenie nowego pokolenia drzew przez człowieka poprzez sadzenie lub siew.
Sztuczne przez sadzenie: Najpowszechniej stosowana metoda. Sadzi się wyhodowane w szkółce leśnej sadzonki (1-3 letnie).
Sztuczne przez siew: Wysiew nasion bezpośrednio na powierzchni przeznaczonej do odnowienia. Metoda rzadziej stosowana ze względu na większe ryzyko (np. straty nasion przez gryzonie, ptactwo, niekorzystne warunki).
Często stosuje się również odnowienie mieszane, które łączy elementy obu powyższych metod (np. część powierzchni odnawia się naturalnie z samosiewu, a uzupełnienia luk dokonuje się przez sadzenie).
ZADANIE
9.1.2 wymienić sposoby rozmnażania roślin
Sposoby rozmnażania roślin (drzew leśnych)
Sposoby rozmnażania drzew leśnych są bezpośrednio powiązane z metodami odnowienia lasu.
A. Rozmnażanie generatywne (płciowe)
Opis: Powstanie nowego organizmu z zarodka zawartego w nasieniu, będącego efektem zapłodnienia.
Źródło: Nasiona pozyskiwane z wyselekcjonowanych drzewostanów nasiennych i plantacji.
Zastosowanie: Podstawowa metoda dla większości gatunków drzew leśnych (sosna, świerk, buk, dąb itd.). Jest kluczowa dla zachowania zmienności genetycznej.
B. Rozmnażanie wegetatywne (bezpłciowe)
Opis: Powstanie nowego organizmu z części rośliny macierzystej (nie z nasiona). Potomstwo jest genetycznie identyczne z rośliną macierzystą (klon).
Metody:
Przez odrośla: np. odrośla korzeniowe u osiki.
Przez sadzonki: zdrewniałe (np. z pędów topoli, wierzb) lub zielne.
Przez kopczykowanie: np. stosowane w szkółkarstwie do rozmnażania lipy, jesionu.
Mikrorozmnażanie (kulturę in vitro): laboratoryjne rozmnażanie z tkanek merystematycznych, stosowane dla elitarnych genotypów (np. topoli).
ZADANIE
9.1.3 wymienić zalety i wady sztucznego odnowienia lasu
Zalety i wady sztucznego odnowienia lasu
Zalety:
Pewność i kontrola: Gwarancja powstania nowego drzewostanu o pożądanym składzie gatunkowym i zagęszczeniu.
Szybkość: Skrócenie czasu odnowienia powierzchni w porównaniu do często długotrwałego procesu odnowienia naturalnego.
Mozliwość modyfikacji składu: Możliwość wprowadzenia gatunków bardziej pożądanych gospodarczo lub lepiej przystosowanych do przyszłych warunków klimatycznych (np. dąb bezszypułkowy zamiast dębu szypułkowego, modrzew).
Lepsza jakość techniczna: Sadząc sadzonki o sprawdzonym pochodzeniu genetycznym, można kształtować drzewostany o lepszej jakości i straightości pni.
Skuteczność na trudnych terenach: Jedyna skuteczna metoda na obszarach pogradacyjnych, po pożarach lub na nieużytkach, gdzie naturalny odsiew jest niemożliwy lub niewystarczający.
Wady:
Wysokie koszty: Znacznie droższe od naturalnego ze względu na koszty produkcji szkółkarskiej, transportu i robocizny.
Ryzyko inwazji korzeni: Sadzonki mogą mieć zdeformowany system korzeniowy (tzw. system „doniczkowy”), co w przyszłości może wpływać na stabilność drzew.
Ograniczenie zmienności genetycznej: Mniejsza zmienność genetyczna w porównaniu do odnowienia naturalnego, zwłaszcza przy użyciu materiału o wąskiej bazie genetycznej.
Zaburzenie procesów glebowych: Prace przygotowawcze (melioracje, odwodnienia) i samo sadzenie mogą zakłócać naturalną strukturę gleby i życie mikrobiologiczne.
Niezgodność z siedliskiem: Istnieje ryzyko błędnego doboru gatunku do siedliska, co skutkuje słabszym wzrostem i podatnością na choroby.
ZADANIE
9.1.4 wymienić zalety i wady naturalnego odnowienia lasu
Zalety i wady naturalnego odnowienia lasu
Zalety:
Niski koszt: Znacznie tańsze od sztucznego, ponieważ główne koszty ograniczają się do pielęgnacji i ochrony samosiewu.
Ochrona bioróżnorodności: Zachowuje naturalną, bogatszą pulę genową i strukturę populacji, co zwiększa odporność drzewostanu na czynniki biotyczne i abiotyczne.
Idealne przystosowanie: Młode pokolenie jest od początku przystosowane do lokalnych warunków środowiskowych (gleby, mikroklimatu).
Korzystny system korzeniowy: Drzewa wyrosłe z samosiewu rozwijają prawidłowy, głęboki system korzeniowy (tzw. system palowy), zapewniający lepszą stabilność.
Kontynuacja procesów przyrodniczych: Zachowuje naturalną sukcesję ekologiczną, ciągłość pokoleń i życie glebowe.
Wady:
Brak pewności i kontroli: Proces jest uzależniony od kapryśnych warunków przyrodniczych (tzw. lata nasienne, warunki pogodowe), co czyni go nieprzewidywalnym.
Długi czas: Proces może trwać wiele lat, zwłaszcza przy słabym urodzaju nasion.
Niezadowalający skład i zagęszczenie: Może prowadzić do powstawania drzewostanów o nieodpowiednim składzie gatunkowym lub zbyt nierównomiernym zagęszczeniu.
Ryzyko niepowodzenia: Młode siewki są bardzo wrażliwe na czynniki szkodliwe: przymrozki, suszę, konkurencję chwastów, zgryzanie przez zwierzynę.
Konieczność pozostawienia drzew dojrzałych: Wymaga pozostawienia na dłużej drzewostanu macierzystego (drzew nasiennych), co wiąże się z ryzykiem (np. wiatrołomy) i opóźnieniem w uzyskaniu dochodu z finalnego drewna.