DZIAŁ
8. Charakterystyka hodowlana drzew i krzewów leśnych
TEMAT
8.4 Szeregi ekologiczne
ZADANIE
8.4.1 uszeregować gatunki ze względu na ilość potrzebnego światła niezbędnego do prawidłowego rozwoju
Charakterystyka hodowlana głównych gatunków lasotwórczych w Polsce WYMAGANIA ŚWIETLNE
Na podstawie publikacji naukowych, w tym prac Profesora Andrzeja Jaworskiego (np. „Jednostki i typy hodowlane w zagospodarowaniu lasu”, „Podstawy hodowli lasu”), podręczników akademickich (jak „Hodowla lasu” S. Szymańskiego) oraz opracowań Instytutu Badawczego Leśnictwa i Lasów Państwowych, gatunki drzew leśnych Polski można uszeregować pod względem zapotrzebowania na światło w następujący sposób.
Klasyfikacja opiera się na tzw. liczbie świetlnej (L), gdzie:
1 – gatunki najmniej wymagające, znoszące głęboki cień (skiofity)
5 – gatunki najbardziej wymagające, światłożądne (heliofity)
1. Gatunki najbardziej światłożądne (heliofity, L = 5)
Gatunki te wymagają pełnego oświetlenia przez całe życie. Ich młode pokolenie nie jest w stanie rozwijać się w cieniu pod okapem drzewostanu.
Brzoza brodawkowata (Betula pendula)
Modrzew europejski (Larix decidua)
Sosna zwyczajna (Pinus sylvestris) – choć młode siewki znoszą pewien półcień, dalszy rozwój wymaga pełnego światła.
Jarząb pospolity (Sorbus aucuparia) – gatunek podszytowy, ale o bardzo wysokich wymaganiach świetlnych.
Olsza szara (Alnus incana)
2. Gatunki światłożądne (L = 4)
Gatunki wymagające dużo światła, ale w młodości mogą przez krótki okres znosić boczne ocienienie.
Dąb szypułkowy (Quercus robur)
Dąb bezszypułkowy (Quercus petraea)
Wiąz polny (Ulmus minor)
Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) – ma wysokie wymagania świetlne, ale również wysokie wymagania glebowe i wilgotnościowe.
Czereśnia ptasia (Prunus avium)
Topola osika (Populus tremula)
3. Gatunki o średnich wymaganiach świetlnych (mezofoty, L = 3)
Gatunki tolerancyjne, które w młodości dobrze znoszą ocienienie boczne i górne, ale dla optymalnego wzrostu potrzebują później dostępu do światła.
Klon zwyczajny (Acer platanoides)
Klon jawor (Acer pseudoplatanus) – jest bardziej cienioznośny niż klon zwyczajny, często plasowany na granicy L=3 i L=2.
Grab zwyczajny (Carpinus betulus) – w młodości bardzo cierpliwy wobec cienia, ale do wydania obfitego nalotu i zdrowego wzrostu potrzebuje prześwietlenia.
Lipa drobnolistna (Tilia cordata)
Lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos)
Wiąz górski (Ulmus glabra)
4. Gatunki cienioznośne (skiofity, L = 2)
Gatunki, których młode pokolenie może rozwijać się i przetrwać przez długi czas pod znacznym okapem drzewostanu. Wymagają prześwietlenia dla regeneracji i dobrego wzrostu, ale są bardzo wytrzymałe na deficyt światła.
Buk zwyczajny (Fagus sylvatica) – klasyczny przykład gatunku cienioznośnego. Młode buki (tzw. podrost) mogą przetrwać w głębokim cieniu nawet 100-150 lat, czekając na lukę w okapie.
Jodła pospolita (Abies alba) – podobnie jak buk, jej młode pokolenie jest bardzo tolerancyjne wobec cienia.
Świerk pospolity (Picea abies) – choć bywa klasyfikowany na granicy L=2 i L=3. Jego młode siewki są wrażliwe na przymrozki, więc potrzebują ocienienia ochronnego, ale dalszy rozwój wymaga więcej światła. Ogólnie jest uznawany za gatunek cienioznośny.
5. Gatunki najbardziej cienioznośne (L = 1)
Gatunki o najwyższej tolerancji na cień, zdolne do odnawiania się nawet w bardzo głębokim cieniu.
Cis pospolity (Taxus baccata) – niekwestionowany lider pod względem cienioznośności wśród polskich drzew. Potrafi odnawiać się i rosnąć w miejscach, gdzie inne gatunki nie mają szans.
Gatunki podszytu: Choć nie są drzewami panującymi, to wiele krzewów leśnych (np. leszczyna pospolita (Corylus avellana),bez czarny (Sambucus nigra)) ma bardzo wysoką tolerancję na cień, umożliwiając im życie w warstwie podszytu.
Podsumowanie i praktyczne znaczenie w leśnictwie
Ta wiedza, opracowana i usystematyzowana m.in. przez Prof. Jaworskiego, ma fundamentalne znaczenie dla hodowli lasu. Jest kluczowa przy:
Planowaniu odnowień naturalnych i sztucznych: Dobór gatunków do odnowienia musi uwzględniać stopień ocienienia pod okapem istniejącego drzewostanu.
Wykonywaniu cięć pielęgnacyjnych (czyszczeń i trzebieży): Decyzja, które drzewa usunąć, a które pozostawić, zależy od wymagań świetlnych gatunków pożądanych w przyszłości. Aby wspierać odnowienie buka lub jodły, nie trzeba mocno przerzedzać drzewostanu. Aby umożliwić wzrost dębu lub sosny, konieczne jest silniejsze prześwietlenie.
Kształtowaniu składu gatunkowego przyszłego lasu: Znajomość liczby świetlnej pozwala projektować stabilne, wielopiętrowe drzewostany mieszane, gdzie gatunki o różnej tolerancji na cień zajmują optymalne dla siebie warstwy (np. światłożądny dąb w warstwie górnej i cienioznośny grab lub buk w warstwie dolnej).
Wažna uwaga: Wymagania świetlne mogą się nieznacznie zmieniać w zależności od wieku drzewa, warunków glebowych i wilgotnościowych. Powyższa klasyfikacja przedstawia generalne, przyjęte w naukach leśnych, tendencje.
ZADANIE
8.4.2 uszeregować gatunki ze względu na wymagania cieplne niezbędne do prawidłowego rozwoju
Charakterystyka hodowlana głównych gatunków lasotwórczych w Polsce WYMAGANIA CIEPLNE
Źródła:
Prof. Andrzej Jaworski w swoich podręcznikach (np. „Charakterystyka hodowlana drzew leśnych”, „Zasady hodowli lasu”) szczegółowo omawia wymagania ekologiczne gatunków drzew, w tym ich stosunek do temperatury.
Lasy Państwowe w licznych opracowaniach, takich jak „Zasady Hodowli Lasu”, „Instrukcja Urządzania Lasu” czy cykl „Drzewa Lasu”, podają wskaźniki ekologiczne (według Ellenberga lub podobne) dla głównych gatunków, które są powszechnie stosowane w praktyce leśnej przy doborze gatunków do siedliska.
1.Gatunki bardzo wysokich wymagań cieplnych (Ciepłolubne, WE: 6-8)
Gatunki te wymagają długiego, ciepłego okresu wegetacyjnego. Są wrażliwe na późne przymrozki wiosenne i wczesne jesienne. Występują głównie w ciepłych regionach kraju (np. Doliny Śląska, Małopolska, Nizina Śląska) i w żyznych, ciepłych lasach: grądach, dąbrowach i lasach łęgowych.
Klon polny (Paklon, Acer campestre) – WE(T): 7-8
Symbol gatunku ciepłolubnego. Wymaga najcieplejszych stanowisk w Polsce. Częsty składnik ciepłolubnych dąbrów i grądów.
Klon jawor (Acer pseudoplatanus) – WE(T): 5-6
Chociaż ma szeroki zakres ekologiczny, optymalne warunki rozwoju znajduje w żyznych, stosunkowo ciepłych lasach wyżynnych i podgórskich.
Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) – WE(T): 5-6
Gatunek o wysokich wymaganiach glebowych i cieplnych. Jest wrażliwy na przymrozki, preferuje długi i ciepły okres wegetacyjny.
Dąb szypułkowy (Quercus robur) i Dąb bezszypułkowy (Quercus petraea) – WE(T): 5
Oba dęby są gatunkami ciepłolubnymi, przy czym dąb bezszypułkowy ma nieco wyższe wymagania (bardziej ciepłolubny). Są podstawowymi gatunkami lasów liściastych niżu i wyżyn.
Lipa drobnolistna (Tilia cordata) – WE(T): 5
Kluczowy składnik żyznych, ciepłych grądów. Ma umiarkowanie wysokie wymagania cieplne.
Grab pospolity (Carpinus betulus) – WE(T): 4-5
Gatunek o średnich wymaganiach cieplnych, ale jest bardzo wrażliwy na wiosenne przymrozki, co wskazuje na preferencję dla stabilnych, cieplejszych stanowisk.
2. Gatunki średnich wymagań cieplnych (Umiarkowane, WE: 3-5)
a grupa gatunków ma szeroki zakres tolerancji i stanowi trzon drzewostanów większości regionów Polski. Są odporne na typowe wahania temperatur w klimacie umiarkowanym.
Buk zwyczajny (Fagus sylvatica) – WE(T): 4-5
Preferuje klimat łagodny, wilgotny, bez ekstremalnych mrozów i upałów. Jego naturalny zasięg w Polsce wyznacza izoterma stycznia -3°C. Jest wrażliwy na wiosenne przymrozki.
Sosna zwyczajna (Pinus sylvestris) – WE(T): 3-4
Gatunek o niezwykle szerokiej skali tolerancji ekologicznej, w tym termicznej. Może rosnąć na zarówno na suchych, ciepłych wydmach, jak i na chłodnych torfowiskach, jednak najlepsze warunki do wzrostu znajduje na stanowiskach umiarkowanie ciepłych.
Świerk pospolity (Picea abies) – WE(T): 3
Gatunek o niskich wymagaściach cieplnych, typowy dla chłodniejszych regionów (góry, północno-wschodnia Polska). W warunkach niżowych preferuje stanowiska chłodne i wilgotne (np. bory mieszane i bagienne). Na zbyt ciepłych i suchych stanowiskach jest narażony na stres i ataki szkodników.
Brzęzo brodawkowata (Betula pendula) – WE(T): 2-4
Bardzo plastyczny gatunek pionierski, który zasiedla różne stanowiska, ale optymalne warunki znajduje w umiarkowanej temperaturze.
3. Gatunki niskich wymagań cieplnych (Zimnolubne, WE: 1-3)
atunki te są przystosowane do krótkiego okresu wegetacyjnego i znoszą niskie temperatury. Występują głównie w górach, na północy kraju oraz na chłodnych, bagiennych stanowiskach.
Modrzew europejski (Larix decidua) – WE(T): 2-3
Jako gatunek górski jest dobrze przystosowany do dużych amplitud temperatur i niskich temperatur zimowych. Wymaga jednak dobrego nasłonecznienia.
Jodła pospolita (Abies alba) – WE(T): 3
Wymaga klimatu łagodnego, ale wilgotnego, o chłodnych latach. Jest wrażliwa na wiosenne przymrozki i wczesne jesienne mrozy. Jej wymagania cieplne są niższe niż buka.
Olsza czarna (Alnus glutinosa) – WE(T): 3
Pomimo że rośnie na niżu, jej specyficzne wymagania wodne (lasy łęgowe, olsy) wiążą się z chłodniejszym mikroklimatem, stąd jej pozycja wśród gatunków o niższych wymaganiach.
Sosna kosodrzewina (Pinus mugo) – WE(T): 1-2
Gatunek wysokogórski, typowy dla piętra kosówki, o bardzo niskich wymaganiach cieplnych, przystosowany do ekstremalnych warunków.
Świerk serbski (Picea omorika) – WE(T): 2-3 (jako gatunek obcy, ale często sadzony)
W swojej ojczyźnie rośnie w chłodnym, kontynentalnym klimacie górskim, wykazując niskie wymagania cieplne.
Podsumowanie
T
Podsumowanie w formie tabelarycznej:
| Grupa wymagań | Wskaźnik Ekologiczny (T) | Przykładowe gatunki |
|---|---|---|
| Bardzo wysokie | 6-8 | Klon polny, Jesion wyniosły |
| Wysokie | 5 | Dąb szypułkowy, Dąb bezszypułkowy, Lipa drobnolistna |
| Średnie | 4 | Buk zwyczajny, Grab pospolity, Klon jawor |
| Niskie | 3 | Sosna zwyczajna, Świerk pospolity, Olsza czarna, Jodła |
| Bardzo niskie | 1-2 | Sosna kosodrzewina (w górach) |
Test 8.4.1
Jeśli opanowałaś /opanowałeś materiał zacznij
TEST ROZWIĄZUJĄ UCZNIOWIE Z NUMERAMI PARZYSTYMI!
HL 8.4.2. Wymagania cieplne drzew leśnych Polski
Jeśli opanowałaś /opanowałeś materiał zacznij
TEST ROZWIĄZUJĄ UCZNIOWIE Z NUMERAMI NIEPARZYSTYMI W DZIENNIKU