DZIAŁ
15. Szczegółowa hodowla gatunków
TEMAT
15.1 Szczegółowa hodowla sosny zwyczajnej
ZADANIE
15.1.1 określić regionalizacją nasienną sosny zwyczajnej,
Regionalizacja nasienna sosny zwyczajnej w Polsce
Zgodnie z zasadami hodowli lasu, sosna zwyczajna, podobnie jak inne gatunki lasotwórcze, podlega regionalizacji nasiennej. Jest to podział terytorium kraju na obszary (regiony i krainy), wewnątrz których materiał sadzeniowy (nasiona, sadzonki) wykazuje podobne cechy genetyczne i jest najlepiej przystosowany do lokalnych warunków środowiskowych. Stosowanie materiału o znanym, lokalnym pochodzeniu jest kluczowe dla zapewnienia trwałości i stabilności przyszłych drzewostanów.
Podstawę regionalizacji stanowią:
Kryterium geograficzne i klimatyczne: Położenie, rzeźba terenu, klimat.
Kryterium ekologiczne: Typy siedliskowe lasu.
Kryterium genetyczne: Badania zmienności fenotypowej i genetycznej populacji.
Według obowiązujących w Lasach Państwowych Leśnych Regionów Nasiennych (LRN), sosna zwyczajna występuje w większości z 8 głównych regionów, ale za kluczowe dla jej hodowli uważa się regiony nizinne.
Podsumowanie: Zbiór nacin sosny do produkcji sadzonek na potrzeby odnowień i zalesień musi odbywać się z drzewostanów wyselekcjonowanych (tzw. Drzewostanów Nasiennych) znajdujących się w tym samym Leśnym Regionie Nasiennym (lub regionie sąsiednim, o zbliżonych warunkach), gdzie materiał ma zostać posadzony.
ZADANIE
15.1.2 wymienić porę dojrzewania i termin zbioru nasion sosny zwyczajnej
Pora dojrzewania i termin zbioru nacin sosny zwyczajnej
Pora dojrzewania nasion: Szyszki sosny dojrzewają jesienią drugiego roku od zapłodnienia. Kwitnienie i zapylenie następuje w maju-czerwcu jednego roku, a zapłodnienie i początek rozwoju szyszek – wiosną roku następnego. Pełne dojrzewanie nasion i szyszek następuje jesienią (wrzesień-październik) tego drugiego roku.
Termin zbioru: Optymalny termin zbioru szyszek sosny przypada na okres od późnej jesieni (listopad/grudzień) do wczesnej wiosny (marzec), zanim rozpoczną się procesy wegetacyjne. Szyszki zbiera się z drzew stojących lub ze ściętych drzew. Zbiór przeprowadza się, gdy szyszki są jeszcze zamknięte (zamknięte łuski chronią nasiona przed wilgocią i wypadaniem), ale już w pełni dojrzałe.
ZADANIE
15.1.3 scharakteryzować sposoby przechowywania nasion sosny zwyczajnej
Sposoby przechowywania nacin sosny zwyczajnej
Nasiona sosny należą do grupy orthodox, czyli znoszących długotrwałe przechowywanie w stanie silnie odwodnionym i w niskich temperaturach.
Przechowywanie krótkoterminowe (do 1-2 lat):
Nasiona oczyszczone i wysuszone do wilgotności 8-10% przechowuje się w szczelnych workach lub pojemnikach w suchym, chłodnym (+5 do +10°C) i ciemnym pomieszczeniu.
Przechowywanie długoterminowe (kilkanaście lat i więcej):
Jest to standardowa metoda w Lasach Państwowych. Oczyszczone i odpowiednio wysuszone nasiona (wilgotność 6-8%) umieszcza się w hermetycznie zamykanych pojemnikach (np. szklane słoje, plastikowe beczki).
Pojemniki przechowuje się w chłodniach w temperaturze -8°C do -12°C, a nawet do -18°C.
Tak niska temperatura i wilgotność niemal całkowicie zatrzymują procesy metaboliczne, pozwalając na zachowanie wysokiej zdolności kiełkowania przez bardzo długi czas.
Przed wysiewem nasiona przechowywane długoterminowo są stopniowo ogrzewane do temperatury pokojowej, aby uniknąć szoku termicznego.
ZADANIE
15.1.4 wymienić sposoby przysposabiania nasion sosny zwyczajnej do wysiewu wskazać terminy siewu nasion sosny zwyczajnej
Sposoby przysposabiania nacin sosny zwyczajnej do wysiewu
Bezpośrednio przed siewem nasiona sosny często poddaje się zabiegom, które mają na celu poprawę lub ujednolicenie zdolności kiełkowania oraz ochronę.
Zaprawianie (profilaktyka chorób grzybowych): To najważniejszy i obowiązkowy zabieg. Nasiona moczy się w zawiesinie fungicydu (środka grzybobójczego), który chroni siewki przed patogenami glebowymi, wywołującymi tzw. zgorzel siewek (np. Fusarium spp.). Zaprawianie jest standardem w produkcji szkółkarskiej.
Moczenie (pęcznienie): Nasiona moczy się w wodzie przez 12-24 godziny przed siewem. Zabieg ten przyspiesza kiełkowanie, skracając czas przebywania nasion w glebie i narażenia na czynniki patogeniczne i szkodniki.
Stratyfikacja chłodna (przechłodzenie): Chociaż dla sosny nie jest to zabieg obligatoryjny (w przeciwieństwie do wielu gatunków liściastych), może być stosowany w celu przerywania spoczynku i bardziej wyrównanego kiełkowania. Polega na mieszaniu wilgotnych nacin z wilgotnym piaskiem lub trocinami i przechowywaniu przez kilka tygodni w temperaturze 0-5°C.
Terminy siewu nacin sosny zwyczajnej
Siew sosny w szkółkach leśnych można przeprowadzić w dwóch terminach:
Wiosna (termin podstawowy):
Okres: Przełom kwietnia i maja.
Warunki: Gdy gleba obeschnie na tyle, by można było ją spulchnić (tzw. „dojrzałość fizyczna gleby”).
Zalety: Młode siewki mają przed sobą cały sezon wegetacyjny na wzrost i zdrewnienie pędów przed nadejściem zimy. Mniejsze ryzyko wymarznięcia.
Wymaganie: Nasiona wysiane wiosną nie wymagają stratyfikacji, gdyż naturalny spoczynek został przełamany podczas zimowego przechowywania.
Jesień (termin stosowany rzadziej):
Okres: Październik/listopad, przed zamarznięciem gleby.
Zalety: Wykorzystanie naturalnej wilgoci gleby po zimie, wcześniejsze wschody.
Wady: Wyższe ryzyko wymarznięcia niezdrewniałych siewek, wypadania nasion wskutek wymywania lub wyjadania przez gryzonie i ptactwo.
Wymaganie: Nasiona wysiane jesienią przechodzą naturalną stratyfikację w glebie.
W praktyce szkółkarskiej Lasów Państwowych absolutnie dominującym terminem siewu sosny jest wiosna.