DZIAŁ
1. Ochrona przyrody w Polsce
TEMAT
1.1. Organy ochrony przyrody w Polsce i ich uprawnienia
ZADANIE
1.1.1 wymienić organy administracji rządowej i samorządowej odpowiadające za ochronę przyrody w Polsce
Organy administracji odpowiedzialne za ochronę przyrody w Polsce
System ochrony przyrody w Polsce jest dualistyczny, co oznacza, że odpowiedzialność dzielą między sobą organy administracji rządowej i samorządowej.
A. Organy administracji rządowej:
Minister właściwy do spraw środowiska (obecnie Minister Klimatu i Środowiska) – naczelny organ, który wyznacza krajową politykę ochrony przyrody.
Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska (GDOŚ) – centralny organ administracji rządowej, koordynujący działania na poziomie kraju, opiniujący strategiczne dokumenty, wydający decyzje środowiskowe dla największych inwestycji i działający jako organ wyższego stopnia w stosunku do regionalnych dyrektorów.
Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska (RDOŚ) – organ terenowy działający w każdym z 16 województw. To kluczowy organ w systemie, odpowiedzialny za tworzenie i nadzór nad większością form ochrony przyrody, wydawanie zezwoleń na odstępstwa od zakazów obowiązujących w stosunku do gatunków chronionych itp.
Dyrektozy urzędów morskich (w Gdańsku, Słupsku, Szczecinie) – organy ochrony przyrody na obszarach morskich.
B. Organy administracji samorządowej:
Sejmik województwa – stanowi akty prawa miejscowego (np. plan zagospodarowania przestrzennego) i powołuje niektóre formy ochrony.
Wojewoda – w niektórych, ściśle określonych ustawą przypadkach, może być organem ochrony przyrody (np. w sprawach dotyczących pomników przyrody na terenie kilku powiatów).
Starosta – organ powiatowy, odpowiedzialny m.in. za ustanawianie i znoszenie pomników przyrody, stanowisk dokumentacyjnych, użytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo-krajobrazowych. Prowadzi też rejestr form ochrony przyrody na terenie powiatu.
Wójt, burmistrz lub prezydent miasta – organ gminny, który w ramach swoich kompetencji może inicjować tworzenie form ochrony przyrody i jest odpowiedzialny za ochronę zieleni na terenie gminy.
Szczególna rola Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe:
Nadleśniczy i dyrektorzy regionalnych dyrekcji LP nie są organami administracji publicznej, ale jako zarządcy ok. 1/3 terytorium Polski, na którym znajduje się większość rezerwatów i innych form ochrony, są obligatoryjnie zobowiązani do czynnej ochrony przyrody na tych terenach. Współpracują ściśle z RDOŚ i starostą, realizując plany ochrony i zadania ochronne.
ZADANIE
1.1.2 przedstawić zasady ustanawiania
poszczególnych form ochrony przyrody
1.1.3. przedstawić organy odpowiedzialne za
ustanowienie poszczególnych form ochrony
przyrody
Formy ochrony przyrody: zasady ustanawiania i organy odpowiedzialne
Poniższa tabela przedstawia zestawienie form ochrony przyrody, organów je ustanawiających i podstawowe zasady ich powoływania.
| Forma ochrony przyrody | Organ ustanawiający | Podstawowe zasady ustanawiania |
|---|---|---|
| Park narodowy | Rada Ministrów rozporządzeniem | Powoływany na obszarze nie mniejszym niż 1000 ha, wyróżniającym się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi. Utworzenie wymaga przeprowadzenia konsultacji społecznych. |
| Rezerwat przyrody | Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska zarządzeniem | Powoływany dla zachowania lub restytucji ekosystemów, siedlisk przyrodniczych lub konkretnych gatunków. Wymaga zaopiniowania przez właściwe rady gmin. Dla rezerwatów na terenach zarządzanych przez Lasy Państwowe wymagana jest także opinia Dyrektora Generalnego LP. |
| Park krajobrazowy | Sejmik województwa uchwałą | Powoływany na obszarze nie mniejszym niż 5000 ha, celem ochrony wartości przyrodniczych, historycznych, kulturowych i walorów krajobrazowych. Wymaga uzgodnienia z właściwymi radami gmin. |
| Obszar Natura 2000 | Minister właściwy do spraw środowiska rozporządzeniem | Obszar specjalnej ochrony ptaków (OSO) wyznacza się dla ochrony populacji dziko żyjących ptaków. Specjalny obszar ochrony siedlisk (SOO) wyznacza się dla ochrony siedlisk przyrodniczych lub gatunków roślin i zwierząt (poza ptakami). Proces wyznaczania wymaga konsultacji z Komisją Europejską. |
| Pomnik przyrody | Rada gminy (lub starosta, jeśli pomnik ma znajdować się na terenie więcej niż jednej gminy) uchwałą | Są to pojedyncze twory przyrody (drzewa, głazy, źródła, wodospady) lub ich skupiska, wyróżniające się szczególnymi wartościami. Ustanowienie następuje w drodze uchwały organu stanowiącego danej jednostki samorządu terytorialnego. |
| Stanowisko dokumentacyjne | Rada gminy (lub starosta) uchwałą | Powoływane dla ochrony niewyodrębniających się na powierzchni lub możliwych do wyodrębnienia, ważnych pod względem naukowym i dydaktycznym miejsc (np. profile geologiczne, fragmenty kopalni). |
| Użytek ekologiczny | Rada gminy uchwałą | Są to zasługujące na ochronne pozostałości ekosystemów (np. śródpolne oczka wodne, bagna, torfowiska). Uchwała rady gminy jest podstawową formą ich powoływania. |
| Zespół przyrodniczo-krajobrazowy | Rada gminy (lub starosta) uchwałą | Powoływany dla ochrony fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego, ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne. |
Uwaga: Rejestr pomników przyrody, użytków ekologicznych, stanowisk dokumentacyjnych i zespołów przyrodniczo-krajobrazowych prowadzi starosta.
ZADANIE
1.1.4. scharakteryzować uprawnienia poszczególnych organów ochrony przyrody
Scharakteryzowanie uprawnień organów ochrony przyrody
Minister Klimatu i Środowiska:
Określa strategiczne kierunki polityki ochrony przyrody.
Wydaje rozporządzenia w sprawie gatunków ochronie (wskaźniki gatunków, zakazy).
Ustanawia obszary Natura 2000.
Zatwierdza plany zadań ochronnych (PZO) i plany ochrony dla parków narodowych i obszarów Natura 2000.
Sprawuje nadzór nad działalnością Generalnego i Regionalnych Dyrektorów OŚ.
Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska (GDOŚ):
Koordynuje działania RDOŚ.
Prowadzi centralny rejestr form ochrony przyrody.
Opiniuje projekty planów zagospodarowania przestrzennego województw i studia uwarunkowań.
Wydaje decyzje o środowiskowych uwarunkowaniach dla przedsięwzięć o znaczeniu transgranicznym i krajowym.
Jest organem odwoławczym od decyzji RDOŚ.
Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska (RDOŚ):
Kluczowy organ wykonawczy.
Ustanawia, likwiduje i zmienia granice rezerwatów przyrody.
Sporządza i realizuje plany ochrony dla rezerwatów i obszarów Natura 2000.
Wydaje zezwolenia na odstępstwa od zakazów dotyczących gatunków chronionych (np. na usunięcie gniazda ptaka chronionego, jeśli zagraża bezpieczeństwu).
Wydaje decyzje o środowiskowych uwarunkowaniach dla znaczących inwestycji.
Nadzoruje realizację ochrony przyrody na swoim terenie.
Wymierza administracyjne kary pieniężne za szkody w przyrodzie.
Starosta:
Ustanawia pomniki przyrody, użytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne i zespoły przyrodniczo-krajobrazowe (lub inicjuje te działania przed radą gminy).
Prowadzi rejestr form ochrony przyrody na terenie powiatu.
Sprawuje bezpośredni nadzór nad pomnikami przyrody, użytkami ekologicznymi itp.
Może wystąpić z inicjatywą utworzenia rezerwatu lub parku krajobrazowego do RDOŚ lub sejmiku.
Wydaje decyzje o środowiskowych uwarunkowaniach dla przedsięwzięć o średniej skali.
Sejmik województwa:
Ustanawia, likwiduje i zmienia granice parków krajobrazowych.
Zatwierdza plany ochrony parków krajobrazowych.
Może ustanawiać inne formy ochrony (np. zespoły przyrodniczo-krajobrazowe o znaczeniu regionalnym), jeśli statut województwa mu na to pozwala.
Podsumowanie:
System ochrony przyrody w Polsce jest rozproszony i wielopoziomowy. Najważniejszą rolę w bezpośrednim zarządzaniu (rezerwaty, Natura 2000, zezwolenia) odgrywa administracja rządowa w terenie, czyli Regionalni Dyrektorzy Ochrony Środowiska. Natomiast administracja samorządowa, głównie na poziomie powiatu (starosta) i gminy (rada gminy), odpowiada za pomniejsze, ale liczne i ważne formy ochrony, integrując je z lokalnym planowaniem przestrzennym. Lasy Państwowe pełnią rolę nie organu, lecz niezwykle ważnego partnera i wykonawcy zadań ochronnych na powierzonym im obszarze.