Plantacje stroiszowo-choinkowe
Tradycją w okresie Świąt Bożego Narodzenia jest dekorowanie pomieszczeń drzewkami iglastymi. W celach dekoracyjnych używa się choinek i stroiszu. Choinki to ścięte drzewa świerkowe, jodłowe, jedlicowe i sosnowe wykorzystywane do dekoracji mieszkań, pomieszczeń użytku publicznego, placów i ulic. Stroisz to ulistnione gałązki najczęściej gatunków iglastych, uprawiane na plantacjach choinkowych, używane w celach dekoracyjnych, a także gałązki z kwiatami lub owocami (rokitnik, berberys). Celem plantacyjnej uprawy choinek jest uzyskanie w stosunkowo krótkim czasie drzewek o wysokości 1,5—3,0 m. W zależności od hodowanego gatunku, taką wysokość można uzyskać w ciągu 8—15 lat. Z plantacji choinkowych uzyskuje się również pewną ilość stroiszu w wyniku: — zabiegów hodowlanych,
— odcinania gałęzi przy formowaniu drzewek,
— hodowania drzewek, aby uzyskać gałązki z dolnych części drzewka, a choinkę z wierzchołka
Wyróżnia się dwie grupy choinek: choinki normalne o wysokości od 0,3 m do 3,5 m oraz choinki specjalne o wysokość od 3,6 m do 10,0 m, Strzała choinki powinna być praktycznie prosta i nieodarta z kory, pęknięcia poprzeczne i podłużne niedopuszczalno, Choinka powinna mieć kształt zbliżony do stożka. Gałęzie suche są niedopuszczalne W choinkach może być do 10% złamanych gałęzi głównych (okółkowych) i do 15% złamanych gałęzi bocznych (odgałęzień głównych). W Choinkach normalnych, co najmniej 2/3 obwodu drzewka powinna być ugałęziona. W choinkach specjalnych ugałęzienie powinno być regularne i pełne. Igliwie musi być zielone. Sęki i suche gałęzie powinny być odcięte równo z powierzchnią kory.
Średnie pozyskanie choinek w Lasach Państwowych w latach 1990-1996 wynosiło 319 tys. sztuk, Dostawcami na rynek krajowy oprócz Lasów Państwowych są prywatni producenci. Jeszcze w 1980 r. pozyskanie choinek w Lasach Państwowych wynosiło 920 tys. sztuk.
Analizując zapotrzebowanie odbiorcy pod względem jakości, można ustalić następujące wymagania konsumenta względem choinki:
choinka musi być bezwzględnie świeża i nie uszkodzona, a także choinka powinna mieć możliwie równomiernie wykształconą koronę.
Specjalistyczna produkcja choinek może być prowadzona różnymi sposobami:
1) przez zakładanie i prowadzenie plantacji choinkowych na specjalnie na ten cel przeznaczonych powierzchniach wyłączonych czasowo z normalnej produkcji;
2) przez zakładanie i prowadzenie plantacji choinkowych na gruntach nieleśnych;
3) przez prowadzenie produkcji zorganizowanej na powierzchniach poza plantacyjnych, pod okapem istniejących przerzedzonych drzewostanów.
Plantacje choinkowe mogą być: plantacjami stałymi, zakładanymi na powierzchniach otwartych, tam gdzie produkcja drewna ze względu na specjalne ograniczenia nie powinna wchodzić w rachubę (np. powierzchnie pod liniami wysokiego napięcia), lub plantacjami czasowymi, zakładanymi na powierzchniach otwartych, które mogą przejściowo służyć do produkcji choinek w intensywnej uprawie, zanim zostaną zagospodarowane zgodnie z przeznaczeniem pod produkcję drewna.
Pod plantacje choinkowe należy typować takie siedliska, które w danych warunkach będą najkorzystniejsze do wyhodowania w najkrótszym czasie dorodnych drzewek choinkowych. Do produkcji choinek nadają się siedliska boru mieszanego świeżego, boru mieszanego wilgotnego, boru górskiego. Okres produkcji, czyli okres od założenia plantacji do końcowego usunięcia drzewek wynosi 10—12 lat. Jednak w poszczególnych regionach okres produkcji jest różny, w zależności od siedliska, intensywności wzrostu świerka w danych warunkach klimatycznych i okresu, w którym osiąga on potrzebne wymiary. Generalnie należy zakładać plantacje na większych powierzchniach (na nizinach od 3 ha.
Do zakładania plantacji choinkowej używa się materiału wyjściowego 3-4-letniego szkółkowanego.
Wyróżnia się trzy sposoby zagospodarowania i użytkowania powierzchni przeznaczonych pod produkcję choinek:
• pierwszy sposób polega na jednorazowym założeniu uprawy plantacyjnej i wycięciu jej po dojściu do przewidzianego wieku,
• drugi sposób polega na założeniu uprawy plantacyjnej i uzupełnianiu jej przez pierwsze trzy lata po założeniu, wycinaniu jednostkowym lub grupowym drzewek choinkowych od 4 lub 5 roku od założenia uprawy, zgodnie z zapotrzebowaniem na materiał choinkowy aż do ostatecznego wycięcia uprawy po dojściu do wieku określonego w planie produkcji,
• trzeci sposób polega na stałym odnawianiu plantacji po wycięciu drzewek choinkowych osiągających wymiary zgodnie z zapotrzebowaniem.
Pierwszy sposób jest najprostszym, najłatwiejszy, najmniej pracochłonny, pozwalający na stosowanie pełnej mechanizacji.
Plantacje na gruntach leśnych należy zakładać w takich warunkach, co do których nie ma wątpliwości, że zamierzony cel zostanie osiągnięty. Należy oprzeć się na dokładnym rozpoznaniu lokalnych warunków i badaniu gleb.
Zakładanie plantacji choinkowych na gruntach nieleśnych połączone jest zawsze z pewnym ryzykiem. Ostrożność jest wskazana szczególnie wtedy, gdy grunty nieleśne mają charakter nieużytków leśnych i nieleśnych, wymagających zabiegów melioracyjnych przed założeniem plantacji.
Plantacje pod liniami wysokiego napięcia powinny mieć szerokość smugi nie mniejszą od połowy wysokości sąsiadującej ściany lasu. W plantacjach choinkowych silniejsze ocienienie boczne przeszkadza świerkowi w wykształceniu prawidłowych koron. W granicach bezpośredniego silnego oddziaływania ściany lasu wytwarza on jednostronnie rozwiniętą rzadką i gorzej ulistnioną koronę; wcześniej także zaczyna pędzić na wysokość. W takich warunkach jako powierzchnię zredukowaną pod plantacje świerka przyjmuje się orientacyjnie 90% ogólnej powierzchni manipulacyjnej, licząc się z tym, że pod okapem świerka nie będzie się sadzić. Przy zakładaniu plantacji choinkowych pod liniami wysokiego napięcia należy zwrócić uwagę na kierunek przebiegu linii. Najbardziej korzystny jest przebieg linii z północy na południe lub z północnego wschodu na południowy zachód. Aby otrzymać warunki stosunkowo najbardziej korzystne dla wzrostu plantacji choinkowych pod liniami wysokiego napięcia, wskazane jest przerzedzenie przylegającego do pasa linii wysokiego napięcia ścian lasu do zadrzewienia 0,5—0,6 na głębokość odpowiadającą przynajmniej połowie „wysokości ściany lasu. Dla zahamowania wzrostu świerka na dobrych siedliskach stosuje się ponadto wprowadzanie osłony z gatunków pielęgnacyjnych, wprowadzonych przed założeniem plantacji.
Dobór gatunków do plantacji choinkowych. Dobór gatunków do plantacji choinkowej uzależniony jest od wielu czynników:
— upodobań nabywców,
— wymagany kształt drzewek,
— możliwość ochrony przed zwierzyną, grzybami, owadami.
Plantatorzy choinek, chcąc sprostać wymaganiom nabywców, uprawiają kilka gatunków drzew. Dobór krajowy jest ograniczony do takich gatunków jak: świerk pospolity, jodła pospolita, sosna zwyczajna. Dobór gatunków zmienia się jednak z uwagi na modę. W Danii i Niemczech dominuje w hodowli choinek jodła szlachetna i kaukaska. W Austrii — jodła pospolita, świerk pospolity i jodła kaukaska. We Francji główne gatunki choinek to świerk pospolity, jodła kaukaska, jodła olbrzymia a także świerk serbski i świerk kłujący. Przydatność na plantacje stroiszowo-choinkowe niektórych gatunków przedstawia się następująco (tab. 72):
Drzewko choinkowe powinno spełniać następujące wymogi:
— mieć pojedynczy, prosty główny pień zakończony niezbyt długim dobrze ukształtowanym wierzchołkiem, o długości proporcjonalnej do wielkości i kształtu drzewka,
— pokrój drzewka symetryczny, zbliżony do stożka; powinien być cechą naturalną rodzaju lub gatunku, lecz można go kształtować przez przycinanie,
— dobrze ugałęzione, mocne i zakrywające pień okółki; odstęp między okółkami może wahać się od 10 do 80 cm, lecz najbardziej pożądany to 15—40 cm, a optymalna liczba gałązek w okółku to 3—7,
— świeże, zdrowe drzewko powinno być dobrze wybarwione, bez oznak chorobowych i zakurzenia, — igły trwałe i dobrze wybarwione (cecha związana z nawożeniem mineralnym, szczególnie w ostatnim roku uprawy),
— nieokorowany pień (do zamocowania w stojaku) powinien mieć długość 15—20 cm,
— żywiczny zapach zwiększający atrakcyjność drzewek.
Wybór miejsca pod plantację. Z uwagi na dużą wrażliwość świerka na niedobór wilgoci tak w glebie, jak i w powietrzu, właściwy stopień wilgotności gleby i dostatecznie wysoką ilość opadów atmosferycznych należy uważać za pierwszoplanowy czynnik siedliskowy przy wyborze miejsca pod plantację choinkową. Najlepsze pod względem wzrostu i ugałęzienia drzewka uzyskuje się na siedlisku boru świeżego (mocnego) o dużym stopniu wilgotno